Infobox: Spoedcursus anatomie van rundvee
Runderen (of eigenlijk herkauwers, want runderen behoren tot deze subcategorie) hebben een maag die opgedeeld is in vier kamers, namelijk de netmaag, pens, lebmaag en boekmaag.
Maakt dat de maag van streek?
27 maart 2024 — van Birka Kallenbach
"Je moet langskomen, ik moet je iets laten zien". Als een dierenarts dat zegt, dan gaan we natuurlijk meteen op pad! Wanneer we voor een kalverstal in Beieren aankomen, is dr. med. vet. Josef Beisl (M.Sc.) er al. Zijn eigen praktijk is namelijk maar een paar kilometer verderop. Plots haalt hij iets uit zijn auto, een grote papieren zak die ons maar al te bekend voorkomt.
Bij jongvee werkt de maag nog niet helemaal zoals bij volwassenen. Wanneer kalfjes vast voedsel beginnen te eten, start ook het herkauwproces, dat dan nog voornamelijk in de pens plaatsvindt. Bij jonge dieren is de pens nog niet volledig ontwikkeld en is de lebmaag bijzonder actief, omdat die maagkamer het vet en eiwit in de melk moet verteren.
In de lebmaag van kalveren ontstaan vaak zweren. De oorzaken daarvoor zijn niet volledig gekend, maar een aantal factoren kunnen zweren bevorderen: stress (bijvoorbeeld door een verandering van stal, transport of onthoorning), te veel melk in één keer (vooral als de kalveren niet bij hun moeder drinken, maar slechts één of twee keer per dag grote hoeveelheden krijgen) of te snel overschakelen van melk naar vast voedsel. Wat maakt de behandeling van zweren nu bijzonder moeilijk? Ze vallen pas echt op als ze al bloeden en dan kan zelfs de dierenarts niet meer helpen.
Maar eerst gaan we naar de stal. Bedrijfsleider Xaver Eder is ook van de partij en leidt ons naar het compartiment naast de grote stal waar zijn 70 Fleckvieh-runderen worden gehouden. En hier zien we wat Beisl zojuist uit de auto heeft gehaald: een pak VomiSan ... voor paarden? Meneer Beisl, wat doet u hier met VomiSan? "Het eerste wat je moet weten is dat 80 procent van de vleeskalveren zweren in de lebmaag heeft," zo steekt de dierenarts van wal. "Dit betekent dat een groot deel van de kalveren bestemd voor de mesterij ook last heeft van dit probleem." De dieren die we hier zien zijn niet meer piepjong. Ze zijn in een andere stal geboren en hier samengebracht. De lebmaag is een van de vier maagkamers van een koe en lebmaagzweren blijven vaak onopgemerkt, tot ze barsten. Dan kan de dierenarts niets meer betekenen. Het groot aantal dieren met maagzweren vormt echt een probleem voor de boeren.
Voor kalveren is één situatie bijzonder kritiek: de zogenaamde herhuisvesting. Daarbij worden kalveren van verschillende stallen naar een nieuwe stal overgebracht, wat voor hen een extreem stressvolle situatie is. Ze worden gewogen, belanden op een andere locatie en in een nieuwe stal, er zijn andere kalveren, alles is nieuw en onbekend. In en na deze fase wordt de dierenarts ook bijzonder veel gevraagd. "In deze periode ontstaat een heel hoog aantal lebmaagzweren als gevolg van de stress," aldus Beisl. Als een dier dan opvallend gestrest is, zet de dierenarts meteen een voedingssupplement in. "We gebruikten VomiSan al als maagbescherming voor paarden. Plots bedacht ik dat we het ook konden gebruiken bij lebmaagzweren, omdat de indicaties precies overeenkomen. En het overtuigde zowel mij als de bedrijfsleiders. VomiSan werkt heel goed en is bovendien relatief goedkoop." Zelfs als elk kalf (ook zonder symptomen) VomiSan zou krijgen, is het nog steeds goedkoper dan wanneer sommige kalveren zouden sterven aan een geperforeerde maagzweer. Bovendien is het natuurlijk praktisch dat er geen wachttijd voor het melken of slachten geldt, legt Beisl uit.
Daarom hebben nagenoeg alle boerderijen onder de hoede van Beisl nu een bus VomiSan klaarstaan. "Als een kalf zich opvallend gedragt, kan de bedrijfsleider een beetje van het product laten weken in water en het een paar uur later voeren. Zo is het voor de kalveren makkelijker te eten dan korrels," legt de dierenarts uit. In bijzonder acute gevallen is het product echter ook verkrijgbaar zonder inweken. "Ik ondersteun ook een of twee bedrijven die VomiSan nu profylactisch aan alle kalveren voeren, omdat ze zulke goede ervaringen hebben gehad en anders worstelen met maagzweren." Hij geeft VomiSan ook preventief om de maag te beschermen als hij dieren pijnstillers moet toedienen.
Naast voedingssupplementen gebruikt de veearts ook andere methoden om stress te voorkomen en de gezondheid van het vee te bevorderen. Hij heeft bijvoorbeeld ontdekt dat de elektrolytenoplossing die de kalveren de eerste nacht in de nieuwe stal krijgen hen helpt om de stresssituatie sneller te boven te komen en de volgende dag beter melk te accepteren.
Hij bespreekt dergelijke opties herhaaldelijk met bedrijfsleiders. Uiteindelijk, zegt Beisl, zorgen tal van factoren voor een gezond kalf. Hij heeft een passie voor vee. De dieren gezond houden en samenwerken met boeren en bedrijfsleiders om hun levensomstandigheden te verbeteren, dat ligt hem na aan het hart. "Mensen staan er echt voor open om nieuwe dingen uit te proberen," vertelt hij. "Als ze eenmaal iets proberen en het werkt, blijven ze eraan vasthouden," meent Beisl. Zo ging het ook met VomiSan. De dierenarts wil graag dat nog meer boeren en hun dieren hier baat bij hebben.
